Echt moederkoren
(Duivelsaren)
Beschrijving
< 1cm: loep
Vruchtlichaam zich uit een op de grond gevallen sclerotium ontwikkelend. Hoed bolvormig, Ø 1,5-3 mm, oker- tot oranjegeel met donkere stippen van de peritheciënmondjes.
Steel roodachtig bruin, 5-15 x 1-1,5 mm. Vaak met enkele op een sclerotium.
Voorkomen
Op grassen (raaigras) en granen (rogge). Mei-juli.
Parasitair.
Status
Zeldzaam.
Extra informatie
Voor de introduktie van bestrijdingsmiddelen (fungiciden) kwamen regelmatig vergiftigingen met van "slecht gelezen" graan (rogge) gebakken brood voor, waarvoor met Moederkoren vervuild meel gebruikt was. De in de meegemalen sclerotia (172.jpg) aanwezige alkaloden veroorzaken ergotisme, ook wel kriebelziekte of brandende ziekte, Heilig Vuur of Anthoniusvuur of "ziekte van de armen" genoemd, dat met blindheid, een niet te lessen dorst, uitbarstingen van razernij, epileptische aanvallen, hallucinaties, psychoses en spastische bewegingen, of met het afsterven en zwart worden en verlies van ledematen (gangreen) gepaard gaat. Uit de historie zijn vele, vaak epidemisch verlopende vergiftigingen bekend, die bijvoorbeeld in de negende eeuw in Duitsland na enkele dagen of weken tot massale sterfte leidden. De laatst bekende voorvallen waren de duizenden ziektegevallen in Rusland in de twintiger jaren van de vorige eeuw, de broodvergiftiging in 1951 in de Franse plaats Pont-Saint-Esprit en de vele sterfgevallen na het eten van besmette graszaden tijdens de hongersnood in Ethiopië in 1977. Vanwege het in de biologische landbouw niet gebruiken van bestrijdingsmiddelen als fungiciden, neemt het voorkomen van sclerotia van Moederkoren op granen en daarmee het risiko op vergiftigingen toe.
Soms kwamen door een eveneens in de sclerotia aanwezige, aan LSD verwante stof optredende hallucinaties voor. Het waarschijnlijk aan dergelijke zinsbegoochelingen toe te schrijven bizarre gedrag van kinderen en vrouwen uit Salem in de Verenigde Staten zorgde in 1692 voor een heksenproces, dat voor deze "heksen" op de brandstapel eindigde. Deze waandenkbeelden en hallucinaties veroorzakende stof wordt ook wel verantwoordelijk gehouden voor een verschijnsel als de "Vliegende Hollanders" : spookschepen, die met gehesen zeilen en met gedekte tafel, maar zonder bemanning, op volle zee werden aangetroffen. Van meel van slecht gelezen graan werd immers niet alleen brood, maar ook scheepsbeschuit gebakken. Meegemalen sclerotia zouden een massapsychose onder de zeelui hebben veroorzaakt, waarna ze in de volle overtuiging dat ze over water (hun Schepper tegemoet) konden lopen, over boord zouden zijn gestapt.
De sclerotia van Moederkoren (172.jpg) werden, ondanks de ernstige gevolgen bij langdurig gebruik, als wee-opwekkend en de nageboorte afdrijvend middel (vandaar de naam) en zelfs tot halverwege de twintigste eeuw nog voor migrainebehandeling gebruikt.