Lang voordat Fleming in 1928 bij toeval de geneeskrachtige werking van antibiotica, als de door hem van Penicillium notatum gewonnen penicilline ontdekte (1A.jpg), kende men de heilzaamheid van Penseelschimmels al. Vroeger smeerden Groningse en Drentse boeren de hierdoor groen wordende, op beschimmeld roggebrood verschijnende korst op etterende wonden, die door het antibacteriële effect genazen.
Oorspronkelijk uit Streptomyces geïsoleerde antibiotica als streptomycine leverden daarna een belangrijke bijdrage aan de reductie van sterfte door tuberculose. Het in een Tolypocladium schimmel voorkomende cyclosporine A wordt, omdat zij het immuunsysteem onderdrukt, gebruikt om het afstoten van getransplanteerde organen tegen te gaan en voor de behandeling van ernstige eczemen. Het uit de Kwastschimmel Aspergillus fumigatus gewonnen gliotoxine wordt vanwege zijn kankercelzelfmoord veroorzakende effecten op zijn mogelijkheden om kanker mee te behandelen onderzocht.
Op bedorven voedsel, fruit en mest voorkomende schimmels maakten in de Middeleeuwen al deel uit van de zogenaamde "drekapotheek". Het sporenpoeder van als "Fungus chirurgorum" bekend staande Stuifzwammen en Bovisten werd (en wordt) tegen bloedneuzen, spataderen, zweetvoeten, bindvlies- en keelontstekingen, als bloedstelpend en wondafdekkend middel, als middel om de melkproductie bij zogende vrouwen te stimuleren en als babypoeder gebruikt.
De Engelse koning Alfred zou de naar hem genoemde King Alfred's Cakes of Cramp Balls, ofwel de Kogelhoutskoolzwam (209.jpg), in verpulverde vorm als middel (norit) tegen maag- en darmbezwaren hebben gebruikt.
De zeer zeldzame, op larix groeiende Apothekerzwam of Purgeerzwam (Laricifomes officinalis) is vanwege zijn bloedstelpende, afdrijvende en zweten tegengaande eigenschappen bekend.
Het effect van het vroegere gebruik van de Echte tonderzwam (Fomes fomentarius) (332A.jpg) bij de behandeling van tuberculose bleek uitsluitend te bestaan uit een vermindering van het door de ziekte veroorzaakte nachtelijke zweten.
Door de Rupsendoder Cordyceps sinensis geparasiteerde rupsen en poppen van vlinders werden als lekkernij (Jertsa Gunboe) en als geneesmiddel (Tong Tchong Ha Sjo, Tochukaso of Dong Chong Xia Cao) op Chinese markten verkocht. De worstelaars van Sjanghai nuttigden de met vruchtlichamen bezette poppen als tonicum voordat ze het strijdperk betraden. In de 18e eeuw werden ze als een eetbaar "wespengewas" beschouwd. De wespen zouden in de zomer vrij rondvliegen en in de wintermaanden als schimmelplanten voortleven. Zij golden als middel om zich tegen magie en gedaanteverwisselingen te verweren en om de potentie te verhogen. Het team van Chinese atletes, dat tijdens de Chinese nationale atletiekkampioenschappen in 1993 op de middenlange en lange afstanden negen wereldrecords verbeterde, claimde haar prestaties te danken te hebben aan het gebruik van dit wondermiddel. Met name in het gekweekte mycelium zijn inmiddels stoffen gevonden, die antibacteriële effecten zouden hebben, tumorontwikkeling zouden remmen, de afweer en het immuunsysteem zouden stimuleren, de bloeddruk en het cholesterolgehalte zouden verlagen en het uithoudingsvermogen zouden vergroten.
Het eten van hekseneieren van de "Koning(in) van de (medicinale) paddenstoelen" of Gesluierde dame (Phallus duplicatus) (844A.jpg) (1.jpg) zou voor een laag cholesterolgehalte in het bloed zorgen, tegen hoge bloeddruk helpen en waarschijnlijk alleen maar vanwege haar, voor een dame wel erg mannelijke uiterlijke verschijningsvorm, potentieverhogend werken.
De sclerotia van Moederkoren (172.jpg) werden, ondanks de ernstige gevolgen bij langdurig gebruik, als weeopwekkend en de nageboorte afdrijvend middel (vandaar de naam) en zelfs tot halverwege de twintigste eeuw nog voor migrainebehandeling gebruikt.
Van de Voorjaarsridderzwam (Calocybe gambosa) (469A.jpg) werd beweerd, dat hij een werkzame stof tegen tyfus en een insuline vervangende stof zou bevatten. Aan de veel gegeten Paarse schijnridder (Lepista nuda) (491A.jpg) wordt eveneens een niet bewezen geneeskrachtige werking toegeschreven.
In de homeopathie wordt een extract van de Vliegenzwam voor de behandeling van psoriasis en winterhanden gebruikt.
Van in poeder-, tablet- en (honing)siroopvorm verkrijgbare preparaten van de Gesteelde lakzwam (Reishi, Ling Zhi of Mannetake) (357A.jpg) en andere soorten van het genus Ganoderma wordt sinds eeuwen beweerd, dat zij de potentie verhogen, de zintuiglijke waarneming en het geheugen verbeteren, helpen bij huidziektes, stijve gewrichten, reuma, artritis, bronchitis, hoge cholesterolgehaltes, hoge bloeddruk, hartklachten, chronische geelzucht en kanker van de twaalfvingerige darm, helpen tegen duizeligheid en slapeloosheid, de intelligentie bevorderen en het verouderingsproces vertragen. Zij komt als "plant der onsterfelijkheid" al in een Chinees kruidengeneeskundeboek uit 1578 voor. Tibetaanse berggidsen gebruiken Ling Zhi al eeuwen om er de in de Himalaya optredende hoogteziekte mee tegen te gaan. De in de Taoïstische heelkunde in levenselixers verwerkte, in China ooit heilig verklaarde Gesteelde lakzwam (Ganoderma lucidum) (1.jpg) (1A.jpg) staat recent opnieuw in de belangstelling. In soorten van het genus Ganoderma heeft men inmiddels een veelheid aan polysacchariden (antioxidanten) aangetroffen, die ondersteunend aan de reguliere behandeling van kanker (radio- en chemotherapie) en als bloedsuikerregulerend middel worden toegepast en een honderdtal triterpenen, die als ontstekingsremmers, tegen virale infecties en als bloeddrukverlagend middel worden gebruikt. De concentratie van triterpenen blijkt het hoogst in schraapsels van de poriënlaag met de daarin aanwezige sporen.
Sommige van de in paddenstoelen voorkomende polysacchariden gaan de ontwikkeling van vrije radicalen of kankercellen tegen. Zij worden onder meer als tumorremmers ingezet. Andere polysacchariden werken weerstandsverhogend. Zij bevorderen het uithoudingsvermogen, de aanmaak van witte bloedlichaampjes (onder andere macrofagen) en de activiteit en het herstel van het afweer- of immuunsysteem en worden als zodanig ondersteunend aan de reguliere behandeling van kanker met bestraling of chemokuren en van aids met aidsremmers gebruikt.
In de met name in Japan massaal gekweekte en gegeten Shii-take of "Xiang Gu" (755.jpg) zijn het antivirale en antibacteriële Lentinan, dat bij de behandeling van maagkanker wordt gebruikt, aangetroffen en Eritadenine, waarmee het cholesterolgehalte in het bloed kan worden verlaagd. Het bevat daarnaast zink, foliumzuur, een schimmeldodend antibioticum en een bloedsuikerregulerende stof.
Ook de Geschubde inktzwam (Coprinus comatus) (719B.jpg), de Porseleinzwam (Oudemansiella mucida) (457A.jpg) en de Beukwortelzwam (Xerula radicata) (458A.jpg) zouden schimmel- en/of virale infecties bestrijdende antibiotica bevatten.
Zowel het mycelium als de vruchtlichamen van de Eikhaas (Grifola frondosa) (337B.jpg) (Maitake of Mushitake) en de verwante Schermpjeseikhaas (Polyporus umbellatus) (Zhu Ling of Choreimaitake) bevatten stoffen, die als tumorremmer en als bloeddruk- en bloedsuikerregulerend middel effectief zijn gebleken.
Uit het inmiddels ook gekweekte Waaiertje (Schizophyllum commune) (255A.jpg) wordt als belangrijkste medicinale bestanddeel de polysaccharide Schizophyllan gewonnen, die bij de behandeling van baarmoederhalskanker wordt gebruikt.
Het mycelium van het Gewoon elfenbankje (Trametes versicolor) (318.jpg) (Yun Zhi of Kawaratake) bevat Krestin, een bij de behandeling van kanker van het spijsverteringskanaal, borstkanker en longkanker toegepaste polysaccharide (antioxidant).
Ook van de Hoorn van Overvloed (Craterellus cornucopioides) (381.jpg), de Reuzenbovist (Langermannia gigantea) (408A.jpg), de Pruikzwam (Hericium erinaceus) (284B.jpg) (1A.jpg) of "Yamabushitake", de warmteminnende Champignon Agaricus blazei (Himematsutake, Kawariharatake of Songrong) en van de sclerotia van (Wolfi)poria cocos (= Pachyma cocos) en Polyporus milittae wordt beweerd dat zij stoffen bevatten, die de ontwikkeling van tumoren tegengaan en/of het afweer- of immuunsysteem stimuleren.
Van het eten van Oesterzwammen als Pleurotus ostreatus (742A.jpg) en Pleurotus spodoleucus en van het Fluweelpootje Flammulina velutipes (Jin Zhen Gu of Enokitake) (505.jpg) (1A.jpg) zou een cholesterol- (en bloeddruk)verlagend en een afweer- en weerstandsverhogend effect uitgaan. Recent werd uit het mycelium van Fluweelpootjes de stof Proflamine geïsoleerd, waarvan op grond van epidemiologisch onderzoek wordt aangenomen, dat zij bij de preventie van kanker een rol zou kunnen spelen.
De op speciale substraten gekweekte Trilzwam Tremella fuciformis (1A.jpg) of "Zilveren oor" is een essentieel bestanddeel van versterkende of opwekkende middelen en van een zoete siroop, die als dessert wordt geserveerd.
Het "Gouden oor" (Tremella aurantia), een trilzwamachtige substantie, die uit mycelium van de Gele korstzwam (Stereum hirsutum) (259.jpg), op hetzelfde substraat wordt gekweekt als men voor het "Zilveren oor" gebruikt, wordt in dure tonicums en in deegwaren, cakejes en brood verwerkt, die vooral aan kinderen en bejaarden te drinken of te eten worden gegeven.
In enkele, door Chinezen en Japanners veel gegeten soorten Judasoren als Auricularia polytricha (1A.jpg), die in gedroogde vorm als "kuping tikus" te koop is, zijn stoffen aangetoond, die de klontering van bloed afremmen en cholesterolverlagend werken. De Tuinmorielje (Morchella vaporaria = hortensis) zou tevens stoffen bevatten die bloedstolling (trombose) helpen voorkomen. Judasoren werden verder gebruikt om de ontwikkeling van gezwellen en keelontstekingen tegen te gaan.
De Paardenhaartaailing (Marasmius androsaceus) (527.jpg) produceert een zuur, dat een kalmerend en pijnbestrijdend effect heeft.
Aan de Tropische beurszwam (Volvariella volvacea) (868.jpg) worden hartfunctieversterkende effecten toegeschreven.
Een in de Honingzwam Armillaria tabescens voorkomende stof stimuleert de galafscheiding.
Uit de in het veld verzamelde vruchtlichamen van de Grote oranje bekerzwam (Aleuria aurantia) (105A.jpg) wordt in Nederland het tumorremmende lectine gewonnen.